| Zespół ds. opracowania środowiskowego | ||
| lp | Członek zespołu | Instytucja |
| 1 | prof. dr hab. inż. Agnieszka Tórz | Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie |
| 2 | dr inż. Anna Wiśniewska | Uniwersytet Warmińsko-Mazurski |
| 3 | prof. dr hab. inż. Marcin Dębowski | Uniwersytet Warmińsko-Mazurski |
| 4 | prof. dr hab. inż. Marcin Zieliński | Uniwersytet Warmińsko-Mazurski |
Analiza wpływu wybranych gospodarstw chowu i hodowli pstrąga na środowisko wodne
Chów i hodowla ryb łososiowatych, podobnie jak i innych gatunków, nierozłącznie wiąże się z korzystaniem ze środowiska – przede wszystkim z zasobów wodnych. W odniesieniu do obiektów zajmujących się hodowlą pstrąga, mimo znacznego postępu technologicznego, całkowitej zmiany sposobu karmienia i wysokiej restrykcyjności przepisów prawnych regulujących śródlądową akwakulturę, nadal pokutują opinie mówiące o negatywnym wpływie hodowli na rzeki. Aby umożliwić stabilny rozwój akwakultury, niezbędna jest analiza faktów i danych dotyczących wpływu na środowisko nowoczesnych obiektów akwakultury.
Chów i hodowla ryb w stawach przepływowych, czyli tych określanych popularnie pstrągowymi, wymaga ciągłego przepływu wody. Dlatego, do takiego sposobu korzystania z wód śródlądowych używa się określenia „pobór zwrotny”. Oznacza to, że ilość wody wprowadzanej do obiektu jest równa ilości wody zwracanej z powrotem do rzeki. Dzieje się tak dlatego, że w przypadku hodowli ryb woda jest środowiskiem życia a nie jednym z surowców zużywanych przez ryby. Już z tego faktu można wysnuć wniosek, że woda ta nie może być złej jakości, ponieważ pstrąg jest rybą mającą wysokie wymagania środowiskowe i w przypadku złych parametrów fizykochemicznych wody po prostu umiera.
Obecnie polscy hodowcy prowadzą hodowlę ryb w oparciu o wysokoenergetyczne pasze ekstrudowane podawane zgodnie z recepturą producenta. W wodach poprodukcyjnych znajdzie się suma ładunków wprowadzonych do obiektu wraz z wodą i ładunków rozpuszczonych i wytrąconych w wyniku procesu hodowlanego. Najbardziej istotne z punktu widzenia środowiska wodnego są dwa pierwiastki azot (N) i fosfor (P). Azot jest składnikiem białka i wydalany jest w postaci amoniaku, przez skrzela oraz z moczem i kałem. Fosfor wydalany jest głównie z kałem. Część związków fosforu zawarta w odchodach jest rozpuszczalna i może zostać szybko uwolniona do wody, część z nich osadza się na dnie stawów. W przypadku każdej z hodowli wielkość ładunku wprowadzonego do wód zależy od jakości i ilości stosowanej paszy. Stosowane obecnie ekstrudowane pasze granulowane są w bardzo wysokim stopniu przyswajane przez ryby. Nowe tendencje w produkcji pasz skutkują przede wszystkim zmniejszeniem w nich zawartości fosforu, głównego pierwiastka biogennego, oraz dalszym zmniejszaniem współczynnika paszowego FCR.
Krajowe kryteria oceny oddziaływania gospodarstw rybackich na wody powierzchniowe są oparte o przyrost substancji w postaci BZT5, zawiesiny ogólnej, ChZT, azot ogólny i fosforu ogólnego (tab. 1)
Tabela 1 Dopuszczalny przyrost zanieczyszczeń w wodach poprodukcyjnych pochodzących z chowu i hodowli ryb oraz dla porównania dla wód odprowadzanych z gospodarstw rolnych i aglomeracji 100000 i powyżej.
| wskaźnik Jednostka | Dopuszczalny wzrost wartości stężeń substancji | Dopuszczalna ilość substancji wg rozporządzenia dla gospodarstw rolnych zlokalizowanych poza aglomeracją | Dopuszczalna ilość substancji wg rozporządzenia dla gospodarstw rolnych zlokalizowanych w aglomeracji 100000 i powyżej |
| Zawiesina ogólna mg/dm3 | 6 | 50 | 35 |
| BZT5 mgO2/dm3 | 3 | 40 | 15 |
| ChZTCr mgO2/dm3 | 7 | 150 | 125 |
| Azot ogólny mgN/dm3 | 1 | 30 | 10 |
| Fosfor ogólny mgP/dm3 | 0,1 | 5 | 1 |
Powyższe zestawienie dowodzi, iż obowiązujące wartości dopuszczalnych zwiększeń wzrostu substancji zanieczyszczających dla chowu i hodowli ryb zostały przyjęte na bardzo restrykcyjnym poziomie. Tym bardziej, że gospodarstwa rybackie są obiektami lokalizowanymi poza aglomeracjami. W niektórych krajach UE zawiesina nie jest uwzględniana jako wskaźnik określający wpływ gospodarstw na środowisko. Przy ocenie wpływu obiektów chowu i hodowli ryb na środowisko wodne, należy pamiętać, że woda wchodząca do obiektów nie jest sterylna i niesie pewien ładunek pierwiastków biogennych i BZT5. Dla hodowli ryb łososiowatych istotna jest również wartość takiego wskaźnika jak zawartość tlenu w wodzie doprowadzanej. Ponieważ z reguły jest ona niska, powszechnie stosuje się natlenianie wody przed wprowadzeniem jej na stawy hodowlane.
Jednak ciągła wymiana wody w obiektach pstrągowych może rodzić obawy, że pozostałości po pokarmie, odchody i metabolity ryb odprowadzane są bez przerwy do środowiska naturalnego i w ten sposób negatywnie oddziałują na środowisko rzeki. Tym bardziej, że ryby hoduje się zazwyczaj w zagęszczeniu i karmi intensywnie paszami w formie ekstrudowanej. Aby te obawy nie znalazły potwierdzenia w rzeczywistości stosowane są rozwiązania wykorzystujące naturalną zdolność samooczyszczania wód, oczyszczania wód przez rośliny oraz technologie. Ponieważ czynnikami wpływającymi na pogorszenie jakości wód poprodukcyjnych, są głównie odchody ryb, stosowane rozwiązania mają na celu ograniczanie ładunków substancji zanieczyszczających, zarówno tych rozpuszczonych w wodzie, jak i tych w formie osadów gromadzących się na dnie stawów.
Poniżej (tab.2) zaprezentowano oszacowanie ryzyka zanieczyszczeń środowiska wodnego dla dwóch gospodarstw. Jedno z nich charakteryzuje się niewielką produkcją – nie przekraczającą 200 t w jednym cyklu produkcyjnym, w drugim przypadku jest to gospodarstwo wysokowydajne o produkcji 1000 t w cyklu. Dla obu gospodarstw przyjęto średni współczynnik pokarmowy 1,01 na cały cykl chowu (obserwowany w trakcie cyklu współczynnik wahał się w granicach 0,75 do 1,35). Przedstawione wyliczenia nie zawierają korekty związanej ze stosowanymi na obu obiektach urządzeniami do oczyszczania mechanicznego oraz przepływu wód poprodukcyjnych przez laguny.
Tabela 2 Średni przyrost ładunków substancji w wodach poprodukcyjnych przy przyjętych założeniach hodowlanych
| Wskaźnik | BZT5 | Zawiesina ogólna | Azot ogólny | Fosfor ogólny | |
| Jednostka | mg O2 /dm3 | mg/dm3 | mg N/dm3 | mg P/dm3 | |
| Dopuszczalne | 3 | 6 | 1 | 0,1 | |
| Przy produkcji 1000 t w cyklu | Przepływ 77 776 m3/dobę | 0,75 | 2,7 | 0,6 | 0,062 |
| Przy produkcji 200 t w cyklu | Przepływ 20 000 m3/dobę | 0,58 | 2,09 | 0,46 | 0,048 |
Zaprezentowane średnie przyrosty stężeń substancji w stosunku do dopuszczalnych są znacznie mniejsze w obu przypadkach mimo nieuwzględniania przy wyliczeniach redukcji wynikającej ze stosowanych technik i urządzeń oczyszczających. Oczywistym jest, że w dobie intensyfikacji produkcji, której wydajność zależna jest od dobrej jakości wody, gospodarstwa rybackie korzystające z obiektów przepływowych, dbają o minimalizację swojego wpływu na środowisko. Dzieje się to kosztem wielu inwestycji i wdrożeń, rozwiązań stosowanych w innych branżach. Po uwzględnieniu sprawności stosowanych technologii może okazać się że gospodarstwa rybackie w większości przypadków nie tylko nie generują zwiększenia zawartości substancji zanieczyszczających w rzekach ale wręcz redukują te substancje w stosunku do wartości wprowadzonych na wejściu.
Poszerzone badania wpływu obiektów hodowlanych na cieki - raport ekspertów.
Przygotowywany raport opierał się będzie na poniższych założeniach i tezach, które postaramy się udowodnić zarówno analizując faktyczne dane pozyskane od Hodowców, jak i wyniki innych badań naukowych opublikowane w czasopismach naukowych.
Krajowe kryteria oceny oddziaływania na wody powierzchniowe w obiektach przepływowych charakteryzujących się poborem zwrotnym są oparte o przyrost substancji w postaci BZT5, zawiesiny ogólnej, ChZT, azot ogólny i fosforu ogólnego (tab. 1).
Mimo restrykcyjnych norm dotyczących akwakultury, obiekty te są postrzegane jako poważne zagrożenie dla środowiska. Z drugiej strony brakuje krajowych przekrojowych i aktualnych badań dotyczących tej tematyki.
Celem planowanych w trakcie realizacji zadania analiz jest zbadanie wpływu obiektów chowu i hodowli ryb na środowisko wodne.
Źródła danych: - wyniki badań parametrów fizykochemicznych wody doprowadzanej i odprowadzanej z obiektów chowu i hodowli ryb (gospodarstwa rybackie są zobowiązane do przeprowadzania analiz wody przynajmniej dwa razy do roku);
- wyniki badań własnych wody doprowadzanej i odprowadzanej z obiektów chowu i hodowli ryb;
- wyniki badań dotyczących stosowanych technologii chowu i hodowli, wykorzystywanych urządzeń, pasz i wielkości produkcji;
- wyniki kwerendy literatury naukowej;
- analiza danych dotyczących cieków z których wód korzystają obiekty chowu i hodowli ryb.
- wyniki badań własnych wody doprowadzanej i odprowadzanej z obiektów chowu i hodowli ryb;
- wyniki badań dotyczących stosowanych technologii chowu i hodowli, wykorzystywanych urządzeń, pasz i wielkości produkcji;
- wyniki kwerendy literatury naukowej;
- analiza danych dotyczących cieków z których wód korzystają obiekty chowu i hodowli ryb.
Założenia projektowanych badań oparte są o wyniki pilotażowych badań przeprowadzonych w 2013 roku. Pilotażem objętych było 24 obiektów hodowlanych
- w okresie 2008-2013 w gospodarstwach biorących udział w pilotażu wykonano 185 badań wody w poszczególnych kwartałach, badania obejmowały:
· zawiesinę ogólną
· BZT5
· ChZTCr
· Azot ogólny
· Fosfor ogólny
Zebrane dane analizowano według następującej metodyki:
- przeliczono wyniki badań (mg/l) wody dostarczanej do obiektów i wody odprowadzanej z obiektów na faktyczną zawartość substancji w kg (zgodnie z dyspozycyjną ilością wody wynikającą z pozwoleń wodno-prawnych). Następnie, obliczono różnicę pomiędzy ładunkiem odprowadzanym a ładunkiem wprowadzanym do obiektu.
- przeliczono jaka jest dopuszczalna wartość ładunków poszczególnych substancji dla gospodarstw biorących udział w pilotażu.
- otrzymane wartości rzeczywistych odprowadzanych ładunków porównano z dopuszczalnymi wartościami ładunków.
Prezentowane zestawienie tabelaryczne dotyczy zagregowanych danych z wszystkich badanych gospodarstw. Dla czterech z pięciu badanych parametrów widać redukcję ładunku wahającą się od 8 do 15%. Jedyną substancją, której ładunki nie są redukowane w badanych pilotażowo gospodarstwach jest fosfor. Dla tej substancji w odniesieniu do wszystkich obiektów biorących udział w pilotażu, również nie przekroczono dozwolonych norm pozwalających na zwiększenie ładunku forsforu o 0,1mg/l. Ze względu na fakt, iż wśród uzyskanych 184 wyników analiz 13 razy obserwowano przekroczenie ładunku fosforu, w trakcie badań rozszerzonych planuje się analizę szczegółową w odniesieniu do konkretnych cieków.
